Kültürel değişim karşısında milli kültür politikaları

Türk Ocakları G. Merkezi, Cumhuriyetimizin Yüzyılı Bilgi Şöleni (21 Ekim 2023) sunumu

Türkiye'nin başkentinde yaşıyoruz. Siyasetinin, bürokrasisinin merkezi, Türkiye'nin beyni diyebileceğimiz bir yer Ankara... Ama bu şehre baktığımızda esaslı bir düşünüş görmemiz pek de mümkün değil.

Rezidanslar, mağazalar, AVM'ler hep yabancı isimlere sahip, yabancı marka eşyalar kullanmak tırnak içinde havalı kabul ediliyor. Temel’le Dursun kalpazanlık yapıyormuş. O kadar iyi sahte dolar basıyorlarmış ki Amerikalılar gelip “biz bile bu kadar iyisini yapamıyoruz” demiş. Burada kültürel kopyalama diye bir olgu var. 

Prostějov'un ismi sürekli değişen meydanı üzerine

Yeni Birlik, 19 Kasım '23

Moravya'da Edmund Husserl'in doğduğu, ilkokulu okuduğu bir şehir var. Prostějov... 25 yıl kadar önce benim de bir hafta kaldığım bir yer... Çekya'da gördüğüm en iyi meydana sahip, T. G. Masaryk Meydanı... Masaryk Çekoslovakya'nın kurucusu, Husserl'in yakın dostuydu. Ama bu meydanın adı önce Aşağı Meydan, sonra Franz Joseph, sonra ABD Başkanı Wilson Meydanı, sonra Masaryk Meydanı, Komünizm'de Ana Meydan, 9 Mayıs Meydanı ve yakın zamanda yine Masaryk Meydanı oldu. Yani merkezde, zihinde büyük bir dönüşümler silsilesi yaşandı.

T.G. Masaryk'in ilk heykeli 1938'de dikilmişti. Bir yıl sonra ülkeyi Naziler işgal edince Çekler başına bir şey gelmemesi için heykeli gömdüler. Naziler kaybedince tekrar dikildi. Komünistler iktidara geldikten beş yıl sonra 1953'te gece karanlığında yok edildi. Komünist rejim çöktükten sonra 1998'de heykelin aslına uygun bir kopyası dikildi.

Avrupa'da böyle meydan çoktur... Meydanlar bize hakim görüşü temsil eden bir içerik sunarlar. Dört bir tarafı binalarla kapalı, korunaklı, yalıtılmış, bir iç ufka sahip... İdeoloji burada adeta şehirdeki bir merkezkaç kuvvetidir. Bir tarafta yüz yaşını doldurmuş Yeni Belediye Binası ve üzerindeki saat, diğer tarafta pozisyonunu yüz yıllar boyunca korumayı başarmış Kutsal Haç'ın Yüceltilmesi Kilisesi, Meryem Ana Sütunu boy gösteriyor. Bunlar meydana yaraşır şekilde üst seviye bir estetik titizlikle dizayn edilmiş.

Kültürcü düşünüş

 Yeni Birlik, 23 Ağustos '23

Kültürel bozulmaya, kültür şuursuzluğuna saygıdışılık hali diyoruz. Nedeni hem kendinden olmayana hoyratça yaklaşım, hem de kendi kültürüne yabancılaşma. Burada şöyle bir şey söylenebilir. Kültür şuurunu, kültürünü koruma maksimumda yabancı olana düşmanlığa değil kardeşlik ve barışa ulaşır. Ancak Akçaabat Ortamahalle veya Safranbolu evlerini gerçekten takdir eden kimse Rothenburg'un, Zlatá Ulička'nın anlamını kavrayabilir. 

Bunun tersi de geçerli... Burada kaybolan bir değer var ve bu beni ilgilendirmiyor. Aslında ben ilgisiz biriyim... Ama ben kültür şuurunu anlayabiliyorum, bunu takdir ediyorum, burada değerli olanı görebiliyorum. Maksimumda iyi ki dünyadaki bütün binalar aynı stilde değil, iyi ki farklı halk oyunları, mutfaklar, müzikler var, iyi ki yollarda sadece Ford'un arabaları dolaşmıyor, vesaire... 

Culture-focused thinking

Yeni Birlik, 23th August '23

We call cultural degradation and cultural unconsciousness a state of disrespect. The reason is both the rude approach to foreigners and the alienation from your own culture. At its maximum promoting cultural awareness achieves harmony and peace, not xenophobia. Only the one appreciates the houses of Akçaabat Ortamahalle or Safranbolu can understand the meaning of Rothenburg, Zlatá Ulička etc.

I can understand the cultural consciousness, I appreciate it, I can see what is valuable here. Fortunately, not all buildings in the world have the same style, fortunately there are different folk dances, cuisines, music, fortunately Ford cars are not the only ones on the roads, etc...

There is a strong relationship, a correlation between violence, crime rates, xenophobia and cultural shallowness. It all depends on what you occupy your mind with... A person who becomes a monster in traffic may turn into something else in the national library. Sometimes I freeze, I feel cold, my soul turns gray if I work in a bureaucratic structure, I cannot think clearly in ugly neighborhoods... That's why I try to escape, I try to go to places like Kuzguncuk. I am inspired by the Simitçi Tahir Street, I can breathe Ottoman style here, I thaw here, I become childish and cheerful.

Aşırı saygı üzerine

Yeni Birlik, 20 Ağustos '23

2004'te Marmaris'te Öğretmenler Günü programında Sabancı Lisesi korosu Onuncu Yıl Marşı'nı söylüyordu. Bu sırada çoğunluk ayağa kalktı ama emekli olduktan sonra Marmaris’e yerleşmiş olan 7. cumhurbaşkanı Kenan Evren marşı oturduğu yerden dinledi. Daha sonra salondakilere şunu söyledi:

“Ayağa kalkmadım çünkü Onuncu Yıl Marşı, İstiklal Marşı değildir, ayağa kalkılmaz".

Bunun üzerine biraz önce ayağa kalkanlardan bir kısmı dönüp Evren Paşa'yı alkışladı. Bunların bir kısmı az önce herkes kalktığı için ayağa kalkmış kişilerdi.

Bunu gerçek bir düşünüşümüzün bulunmayışına örnek olarak söylüyorum. Biz gerçekten düşünmüyoruz, çoğunlukla uyum sağlıyoruz. Bunun için de hop oturup hop kalkıyoruz, bir sağa bir sola selam veriyoruz. Bunun arka planında gerçek bir hissiyatımızın bulunmayışı var. Duygusal sığlık diyebileceğimiz bir hadise var. Sevginin ne demek olduğunu bilmiyoruz, özgürlüğün ne demek olduğunu bilmiyoruz. Üç yıl savaşmış bir askerin köyüne döndüğü zamanki özgürlük hissiyatıyla bizim özgürlük zannettiğimiz şey arasında dağlar kadar fark var. Televizyonda aşk cinayetinden bahsediliyor. Böyle bir şey, böyle bir kavramsallaştırma olamaz. Aşkın ne olduğunu bilmiyoruz. Daha derinde saygının ne olduğunu bilmiyoruz. Gerçek aşk aşktan çok saygıya dair bir şey. Bu anlaşılamadığı için düşünüşümüz yanlış yönde ilerliyor.

On extreme respect

Yeni Birlik, 20th August '23

In 2004, Sabancı High School choir was singing the Tenth Anniversary March during the Teachers' Day program in Marmaris. Meanwhile, the majority stood up, but the 7th president Kenan Evren, who settled in Marmaris after his retirement, listened to the march from his seat. He then said the following to the people in the hall:

"I did not stand up because the Tenth Anniversary March is not the National Anthem, you cannot stand up."

Thereupon, some of those who had just stood up turned and applauded Evren Pasha. Some of them had just stood up because everyone else had.

This is an example of our lack of real thinking. We don't really think, we mostly adapt. For this reason, we sit down and stand up, greeting left and greeting right. The main reason is that we do not have a real feeling. There is a phenomenon that we can call emotional shallowness. We don't know what is love, we don't know what is freedom... There is a huge difference between the feeling of freedom when a soldier returns to his village after having fought for three years, and what we think of as freedom. In Turkiye, there is a definiton as "love murder". There cannot be such a conceptualization. We don't know what love is; deep down we don't know what respect is. True love is respect than love. Because this is not understood, our thinking moves in the wrong direction. Today, a hedonistic, an Aristipposian understanding is becoming widespread. Making love... Actually, this is a very dangerous thing.

Göğe uzanan ağaçlar

Yeni Birlik, 14 Temmuz '23

Bugün çocukluğumun bir kısmının geçtiği Kastamonu'dayım. Orman Bölge'de epey vakit geçirdikten sonra ağaçlığın arasında yürüdüm, toprağın üzerine uzanıp birkaç dakika dinlendim. Gözlerimi açtığımda uzun zamandır görmediğim bir manzarayla karşılaştım. Göğe uzanan ağaçlar... Başımda toplanmış sanki ayılmamı bekliyorlar. 

Var olsunlar ağaçlar insanın en iyi dostudur. Bu hakikati çocuklar yetişkinlerden iyi biliyor. 

"Kastamonulu" kelimesinin sözlükteki bir karşılığı "nazik, nezaket sahibi"... İnsanlar belki de tabiatla iç içe yaşadıkları için Kastamonulu... Buraları daha iyi hatırlıyorum. Henüz küçük bir çocukken babam beni Kastamonulu meşhur tesbih ustası Ahmet Topaloğlu'nun atölyesine götürürdü. Ahmet bey ihtiyarlığında bile tesbih yapıyordu. Kısa bir süre sonra öldü, hemen sonra oğlu vefat etti. Geride güzel hatıralar ve yıllar içinde yıpranmış bir tesbihi kaldı yadigar... Şimdi de kırk yıl önce okuduğum 91 yaşındaki Gazipaşa İlkokulu'nun önünden geçiyorum. Sanki bu binaların hepsi bana gülümsüyor. 

Bir vicdan haykırılmalı

Yeni Birlik, 28 Haziran '23

Kültürel bozulmaya saygıdışılık hali diyoruz. Bunun nedeni hem kendinden olmayana karşı hoyratça yaklaşım, hem de kendi kültürüne karşı yabancılaşma... Dünyada duygusal sığlık diyebileceğimiz bir problem var. Bu durum fazla yoksunluk yaşanmamasından kaynaklanıyor olabilir, başka nedenleri de olabilir. Dört yıl savaşmış bir askerin köyüne döndüğü zamanki özgürlük hissiyatı ile bugün bizim özgürlük sandığımız şey arasında dağlar kadar fark var. Derinleşmek için illa yoksunluk mu yaşamamız gerek?

Perşembe günü gazetede aşk cinayeti başlığıyla bir haber okudum. Böyle bir kavramsallaştırma olmaz. Aşk bilinmiyor, en derin değer olan saygı bilinmiyor. Tefekkürdeki sığlık, kültürdeki sığlık, üçüncü köşede de bu duygusal sığlık var. Bir üçgen... Belki tarihin en güçlü plütokrasisi küresel medyasıyla bu yapıyı teşvik ediyor. Böyle bir zeminde Türkiye Yüzyılı inşa etmek isteniyor. Dünyaya söz söyleyeceğiz. Öyle ya... İnternette deklare edilen 61 başlıkta kültür, eğitim, fikri temel yok. Allahaşkına, bu çağa bir vicdan, bir düstur haykırılmalı. III. Ahmed'in internet sitesi, twitter hesabı yoktu. Ama hattatlığı vardı. Annesi Emetullah Râbia Gülnûş Sultan'ın yaptırdığı Yeni Valide Camii'nde, İstanbul'un en önemli cami olan Ayasofya'da ve devletin elit eğitim kurumu Enderun'da asılan hatlarında "Re'sül hikmeti mehâfetullah", yani "hikmetin başı Allah korkusudur"u yazmıştı. 

Sisi'den Lindh'e 10 Eylül matemleri

Yeni Birlik, 21 Mayıs '23

Slussen durağında inip Götgatan caddesinden yukarı çıkıyorum. Hava sekiz derece, güneş bir görünüp bir kayboluyor. Bizim şarkılarımızı söyleyen bir İsveçliyle karşılaşıyoruz. "Bir Dünya Bırakın Biz Çocuklara" ve "Ilgaz Anadolu'nun Sen Yüce Bir Dağısın"ı söylüyor. Birkaç yıl önce İstanbul'da da görülen karabaş martılar buralarda fink atıyor. Stockholm Merkez Camii'ne uğradıktan sonra Katarina Kyrka tarafına yöneliyorum. Anna Lindh'in mezarı da buradaymış.

İsveç'in sosyal demokrat başbakanı Olof Palme 28 Şubat 1986 gecesi eşi ve oğlu ile sinemaya gitmişti. Evine dönerken uğradığı suikast sonucu öldürüldü. Düşünebiliyor musunuz, bir başbakandı ve yanında herhangi bir koruma yoktu. Ne yazık ki 17 yıl sonra İsveç'in sosyal demokrat dışişleri bakanı Anna Lindh de Stockholm'ün merkezindeki Nordiska Kompaniet mağazasının bayanlar bölümünde alışveriş yaparken bıçaklanarak öldürüldü. İsveç gösterişi sevmeyen, insani değerlere önem veren sosyal demokrat iki siyasetçisini karanlık güçlere kurban vermişti. Olof Palme öldürüldükten sonra Lindh'e koruma konusunda ısrar edilmeliydi.

Kültür meselelerimiz

Yeni Birlik, 27 Mart ve 12 Nisan '23

Bizler kültürümüze sahip çıkmadığımız için başımıza acayip işler gelmektedir. 16. Yüzyıl'da lale Osmanlı kültürünün önemli bir parçası olmuştur. Laleler Osmanlı saray ve köşklerinin bahçelerini süslerken lale motifli çiniler de camileri süslemiştir. Kutsal Roma Germen İmparatorluğu'nun İstanbul'a gönderdiği büyükelçi vasıtasıyla bizden Avrupa'ya geçen lale Hollanda'nın sembolü haline gelmiştir. Sonuçta Hollanda her yıl laleden 1 milyar Euro kazanmaktadır, Hollanda'da ve Kanada'da her yıl lale festivali yapılmaktadır. 

İstanbul bizim kültürümüzün mihenk taşı olduğu gibi, Osmanlı sarayı da hem bizim yurdumuza, hem de diğer ülkelere kültür ihraç edilen bir merkez olmuştur. Osmanlı mutfağı da böyle bir mahiyettedir. İsveç devletinin resmi twitter hesabından İsveç köftesi "köttbullar"ın aslında Kral XII. Karl'ın 18. Yüzyıl'ın başlarında Türklerden aldığı bir tarife dayandığı paylaşılmıştır. Ancak bizim Stockholm mutfağını konu edinen, İsveç köftesini anlatan gezi programcılarımız bundan bihaberdir.

Yazılarda kullanılan bazı kavramlara dair sözlük

Aşırı saygı: Saygının öğretici ve vurgulu bir formu. Misalen Edebalı’nın evinde misafir olan Osman Gazi’nin Kuran-ı Kerim karşısında sabaha kadar el kavuşturup beklemesi.

Baykallamak: Çok şaşırmak (Baykal gölünü ilk kez gören bir Asyalıya atfen).

Fulya: Fetih sembolü, öncü işaret. (Fulya çiçeğinin Otranto (Pulya - Puglia) seferinde Gedik Ahmet Paşa tarafından İstanbul'a gönderilmesine atfen).

Rusya'nın Yahudi oligarklarına ne oldu?

Yeni Birlik gazetesinde Şubat ve Mart '23'te yayınlanan yedi bölüm

2000'lerde Rusya'nın antisemitistleri ülke ekonomisinin büyük bir kısmını kontrol eden oligarkların çoğunun Yahudi olduğu iddia ederlerdi. Bu isimler arasında Boris Berezovsky, Mikhail Khodorkovsky, Vladimir Guzinsky, Alexander Smolensky, Mikhail Friedman, Vitaly Malkin, Oleg Deripaska ve Roman Abramoviç sıkça sayılırdı. Ancak geçen zaman içerisinde bu zengin insanların bazıları öldü, bazıları hapse girdi veya başka ülkeye yerleştiler. Acaba Putin'in Rusyasında antisemit bir kampanya mı yürütülmüştü? Bu yargıya kolaylıkla varamayacağımız bir konudur. Sanırım Berezovsky ile incelemeye başlayabiliriz.

Boris Berezovsky (23 Ocak 1946 - 23 Mart 2013), Platon Elenin ismiyle de bilinir.  Babası da bir mühendis olan Berezovsky 1968'de Moskova Orman Mühendisliği Enstitüsü'nü bitirdi. 1969 ila 1987 arasında Rusya Bilimler Akademisi'nde araştırmacı daha sonra bölüm başkanı olarak görev yaptı. 1989'da Badri Patarkatsişvili ve Rus otomobil üreticisi AvtoVAZ'ın bazı üst düzey yöneticileriyle birlikte LogoVAZ'ı kurdu. 1993 yılında geleceğin başbakan yardımcısı Alexander Voloşin ve AvtoVAZ Başkanı Vladimir Kadannikov ile beraber Bütün Rusya Otomobil Birliği'ni (AVVA) kurdu. "Halk arabası" üretecek bir fabrikanın inşası için küçük yatırımcılardan 45 milyon ABD dolar toplandı, bu paralarla fabrika kurulmadı ama AvtoVAZ'a ortak olundu.

Prag'ın Husçularından Rusya'ya defenestrasyonlar

Yeni Birlik, 19 Şubat '23

Önceki gün (15 Şubat 2023) Rusya Savunma Bakanlığı'na bağlı Batı Askeri Bölgesi'nin mali destek dairesi başkanı Marina Yankina'nın St. Petersburg'un Kalininsky semtinde yaşadığı binadan düşerek ölmesi pencereden atma (defenestrasyon) kavramını bize tekrar hatırlattı. Bu ölüm yakın zamanda gerçekleşen diğer bazıları gibi şüphe uyandırıyor. Son yıllarda Rusya'nın adının geçtiği birçok pencereden, yüksekten düşme yaşandı. 

Rapoport

14 Ağustos 2022'de Yahudi kökenli Leton işadamı Dan Rapoport Washington DC'deki yüksek apartman dairesinden düşerek öldü. Daha önce Rusya'da bazı finans kuruluşlarında üst düzey görevlerde bulunan Rapoport Putin'i açıkça eleştiriyordu.

1 Eylül 2022'de Lukoil şirketinin Yönetim Kurulu Başkanı Ravil Maganov Kremlin Hastanesi olarak da bilinen Moskova Merkez Klinik Hastanesi'nin penceresinden düşerek öldü. Rus haber ajansı TASS'a göre Maganov intihar etmişti, bazı haberlerde antidepresan aldığı öne sürüldü. Yakın dostlarından bazıları ise Maganov'un yapı olarak intihar etmesinin çok zayıf bir ihtimal olduğunu söyleyecekti. Olayı aydınlatabilecek güvenlik kameralarının tamirat nedeniyle o gün çalışmadığı iddia edildi. Üstelik Putin'in de Maganov'un öldüğü gün ölen Mihail Gorbaçov'a saygılarını sunmak için hastaneyi ziyaret ettiği basında yer almıştı.

Defenestrations: From Prague’s Hussites to Russia

The previous day (February 15, 2023) Marina Yankina, the head of finance and procurement of the Russian Defense Ministry’s Western Military District, was found under the windows of the tower block in the Kalininsky district of Saint Petersburg. Like some other recent events this death raised suspicions. Because in recent years, there have been many incidents of falling out of the windows. 

On August 14, 2022, Jewish-Latvian businessman Dan Rapoport died after falling from his Washington DC high-rise apartment. Rapoport, who previously held senior positions in some financial institutions in Russia, openly criticized Putin before his death. 

On September 1, 2022, Ravil Maganov, the chairman of Russian oil and gas giant Lukoil, died after falling from the window of the Moscow Central Clinical Hospital, also known as the Kremlin Hospital. According to the Russian news agency TASS, Maganov committed suicide, and some reports suggested that he was taking antidepressants. Some of his close friends mentioned low probability of suicide. It was claimed that the security cameras that could illuminate the incident were not working that day due to the repairs. Moreover, it was reported in the press that Putin visited the hospital to pay his respects to Mikhail Gorbachev, who died on the day of Maganov’s death. 

Kültüre önem vermeyen muhafazakârlığın sahihlik sorunu var

Dünya Bizim, 26 Ocak '23

Medeniyet alanındaki var olma mücadelemiz konusunda M. Nihat Malkoç, Mustafa Kadir Atasoy ile söyleşti.

- Şu soruyla başlayayım. Toplum hayatında hızlı değişimler yaşanırken küresel kültürü sorguya çekemediğimizi söylüyorsunuz. Kültür ve medeniyetimiz bu değişim çağında bizde gerçekten güçleniyor mu yoksa zayıflıyor mu?

Toplumda hızlı değişimler… Böyle denildiğinde şunu düşünmemiz gerek. Büyük değişimlerin arka planlarında neler var? Arkasında birileri var mı? "Master of puppets"lar, kuklacılar, virtüözler var mı? Bütün bu yaşananlar nasıl mümkün oldu? Biz bu yeni kültüre karşı bir refleks geliştirebiliyor muyuz? Küresel kültürü sorguya çekemediğimiz, doğru dürüst bir reaksiyon gösteremediğimiz çok açık. Türkiye'nin en büyük ithalat kalemini sorsanız herkes enerji ithalatı diyecektir. Ekonomik anlamların ötesinde bütün olarak bakıldığında en büyük ve tehditkâr olanının kültür ithalatımız olduğunu söyleyebiliriz. Aristipposçuluk güçleniyor. Tüketim kültürüne teslim olmuş, duygu derinliği olmayan, şımarık bir yığının büyümesi söz konusu. Eskiden ayıp görülen bir şeydi. Lüks tüketimin çok iyi bir şey olduğunu, bununla itibar kazanılacağını zanneden bir kesim zuhur etti. Muhafazakâr olarak nitelenenlerin bir bölümü de bu dünyada yerini aldı.