Bir kent ya da bir medeniyet inşa etmek

 Türk Yurdu dergisi, Temmuz 2015

Geçen ay en fazla tartışılan konulardan birisi CHP’nin seçim vaadi olarak Anadolu'da yeni bir şehir kurma projesiydi. "Merkez Türkiye adlı bu proje bir lojistik üssü kurulmasını öngörüyor[1]. Burada maalesef kültür, eğitim ve ekoloji öncelenmiyor. Hatta bunlardan bahsetmiyor. 

Gelir artışıyla insaniliğin artışı arasında yeterli korelasyon yok. İkisini beraber ele almalıyız. Tabii ki ihracatımız artsın, Türk Lirasının değeri artsın. Peki, hangi siyasal proje insan olarak birbirimize verdiğimiz değeri arttıracak? Bunu araştırmalıyız. Yaşadığımız şehirler ruhlarımıza şekil veriyorsa ki, veriyor… O halde biz bütün anlamlarıyla “çevreyi” özenle oluşturmak zorundayız. Bunu tespit edebiliyorsak önce ekonomi sonra kültür; önce ekonomi sonra çevre de diyemeyiz. 

Hangi siyasal proje insan olarak birbirimize verdiğimiz değeri arttıracak? Bu ihmal edildiği için küresel bir çöküş yaşanıyor. Batı’da da, bizde de insaniliğin arttırılmasına yönelik yeterli bir politika yok. 

Biz de 2009’da kamuoyuna yeni bir şehir kurma önerisi sunmuştuk [2]. “Sıfırdan yeni bir şehir” fikrine farklı bir yerden başlamış ve şunu tespit etmiştik. Bugün çalıştığımız işyerleri, yaşadığımız konutlar, sosyal alanlarımız olumsuz koşullara sahip. Büyük şehirlerde yaşayanların her gün evden işe gidip gelmelerinin ülkemize zaman kaybı, stres, hava kirliliği gibi büyük maliyetleri var. "Sıfırdan" rasyonel bir şehir kurulmasının ekonomik temeli budur. “İstanbul’da sadece araç ve yakıtlara harcanan parayla yeni bir şehir kurulabilir” dedik. 

Bu büyük israflar bizi kemiriyor. Hayatlarımızı verimsiz hale getiriyor. “Şimdi gelin bu kaynakları başka yere aktaralım” diyoruz. “İstanbul’u daha fazla büyütmeyelim” diyoruz. Yeni bir şehirde “pozitif sosyal çevre”yi oluşturmak istiyoruz. Bunun içinde sosyalliğin iki temel unsuru olarak saygı ve üstün niteliği desteklemeyi, birbirine enerji sağlayan boyutlara sahip bir şehir ideolojisi kurmayı amaçlıyoruz. Teknolojik / yapısal uyarlamalarla eğitimi desteklemeyi, bilginin para ikamesi olabildiği alternatif bir yapı kurmayı amaçlıyoruz. Yüksek mekan kalitesine ulaşmayı, ormanlar ve yeşil alanlar içinde kaliteli konutlar işyerleri, sosyal alanlar oluşturmayı amaçlıyoruz.

Yine bir başka boyut, Safranbolu gibi bize ait ama geçmişin yerli ve yabancı formlarını taklit etmekten çok yeni Türk sanatının ve mimarisinin ortaya koyulacağı, dünya çapında marka olacak bir kültür şehri iddiasıydı. 

Burada neyi kastettiğimizi şöyle ifade edelim. Avrupa tarihine baktığımızda Gotik mimarinin, Rönesans’ın Barok’un altında bir felsefenin olduğunu görürüz. 12. Yüzyıl’da bir Avrupa köylüsünün görebileceği en etkileyici şey bir Gotik katedral olmalıydı. Rönesans sanatçıları aynı şekilde Kilise’ye hizmet ediyor. Barok yine Kilise’ye ve imparatorluğa hizmet ediyor. Sanattaki aslında bir fikirdir. İdeali aksettirmedir. 

Biz Ahlat mezarlığına baktığımızda atalarımızın üstün bir kültür ortaya koyduğunu görürüz. İstanbul’u dolaştığımızda yine bunu görürüz. Bugün şehirciliğimizin geldiği nokta ise içler acısıdır, ruhsuzluktur. AVM ve rezidans kültürü tarafından kuşatıldık. Şu andaki tabloyu ortaya çıkaran şey kültürel kuşatma karşısında yeterli savunma yapmayışımızdır. 

Kendi kültürümüze ve özümüze dönelim. Bir de yeni sanatımızı üretelim. 1899’da Amerikan Patent Dairesi Başkanı Charles Duell “icat edilebilecek her şey icat edildi, artık yeni bir şey beklemiyorum” diyor. Daha ilk uçak bile havalanmadan söylüyor bunu… Şimdi biz de Duell gibi diyebilir miyiz ki, mimaride yeni bir stil çıkmayacaktır. Kültürde yeni bir şey üretmek mümkün değildir. Tabii ki hayır… Frank Gehry’nin Dans eden Ev’ini görenler bunun için şaşırıyor. On yıllar sonra yeni bir form çıkmış diyorlar. Postmodern mimari diyoruz buna…

Diyoruz ki bir sonraki büyük olay Türkiye’den çıksın. Sadece mimaride değil sanatın ve kültürün her alanında iddialı olalım. Osmanlı camilerinin ucuz taklitlerini yapmaktan vazgeçelim. Neden yeni bir formda ahşap direkli Selçuklu camisi yapmayalım? Bir Rönesans sanatçısı Antonio Averlino diyor ki, “Sanatçı ana ise sanat hamisi de babadır”. Yani, biz de kendi sanatçılarımızı bulup destekleyeceğiz. Çocuklarımızı bu yönde yetiştireceğiz.

Geçmişte sıfırdan kurulan şehirlerin Brezilya’nin Brazilya’sı, Kazakistan’ın Astana’sı, Birleşik Devletler’in Washington D.C.’si gibi örnekleri var. Bugüne baktığımızda Mısır, New York’un Central Park’ının 2 katı büyüklüğünde bir parka, Disneyland’ın 4 katı büyüklüğünde bir tema parkına sahip olacak bir şehir planlıyor[3], Rusya, Tataristan’da 1200 hektarlık alana İnnapolis adında bir tekno-kent, bir bilişim kenti kuruyor[4]. Bunlar arasında ekolojik şehir, dijital şehir perspektifi bulunanlar var. Dünyada böyle bir trend var. O halde biz taklit değil orijinal işler yapmalıyız. Türkiye için en iyisini araştırmalıyız.

[1] Merkez Türkiye broşürü, http://www.chp.org.tr/Public/1/Yayinlar/merkez_turkiye_brosur_2.pdf

[2] Atabolu: Türkiye için fütürist bir öneri, Turizmde Bu Sabah, 17.03.2009
http://www.turizmdebusabah.com/yazarlar/atabolu-turkiye-icin-futurist-bir-oneri-mustafa-kadir-atasoy-44871.html

[3] Sisi’nin Çılgın Projesi, 23.03.2015 http://www.businessht.com.tr/yazarlar/burak-arzova/1057039-sisinin-cilgin-projesi

[4] Yüzyılın ilk Rus kenti İnnapolis açıldı, 10.06.2015 http://tr.sputniknews.com/rusya/20150610/1015924194.html